What we need is: a Laboratory of Humanities, of the human sciences. Yes a laboratory to work and deepen the specificity of these sciences; since until now we were in them, only the surface, and far ahead of it … Like the laboratory of science, physics and chemistry … so we know, so exalted in our tradition … the same way, I say, that these work objectivity; we need a space, a path, a way … to work on subjectivity. Because subjectivity can also be worked on; of course, and so much! And even more, it is what you need to work, to know, to discern. The method has to be quite different, without a doubt. An approximate method instead of exact; a method based on indeterminism instead of determination, on relativity instead of certainty … but that is not why we stop talking about truth, even absolutely! There is, in fact, a certain truth, probably more complex, more in tune with our world, even formed by increasingly more networks, in the paradigm of relativity and indeterminacy which science has already reached… The article summarizes the advantages and reasons why a humanities laboratory is necessary. (Galician language).

O que precisamos é: un Laboratorio das Humanidades, das ciencias humanas. Si. Un laboratorio. Para traballar e profundizar o especifico destas ciencias; pois ata o de agora nos quedamos nelas, tan só na mera superficie, e a moita distancia da mesma… Do mesmo xeito que o laboratorio das ciencias exactas, da física e da química… tan coñecidos por nós, tan ensalzados na nosa tradición… do mesmo xeito, digo, que estes traballan a obxectividade; precisamos un espazo, unha maneira, un modo… de traballar a subxectividade. Porque a subxectividade tamén se pode traballar; claro, nin tanto! e aínda máis, é o que cómpre traballar, coñecer, discernir. O método ten que ser ben diferente, sen dúbida. Un método aproximativo en vez de exacto; un método baseado na indeterminación en vez da determinación, na relatividade en vez de na certeza… mais non por eso deixamos de falar de verdade, incluso absolutamente! Hai, de feito, unha verdade in-certa, in-determinada, relativa, que non por iso deixa de ser verdadeira, senón que case o é máis: máis complexa, máis acorde co noso mundo incluso, formado por redes cada vez máis, no que o paradigma da relatividade e da indeterminación chegou incluso xa á ciencia… Poderiamos resumir as vantaxes e razóns polas que cómpre un laboratorio das humanidades segundo os seguintes puntos:

Traballar a subxectividade: en vez da obxectividade das ciencias exactas. Pois cada vez máis a nosa subxectividade e máis complexa e está perdida, na existencia, tal e como xa afirman os existencialismos… Nacemos in-determinados, sen esencia, así é o ser humano, e cada vez máis, coa caída dos valores tradicionais, esta insubstancialidade fundamental do ser humano, está chegando a todo o planeta, no que as formas de vida xa non nos din cómo actuar, perden a súa autoridade, e a subxectividade queda baleira, arroxada, perdida, desorientada, na in-mensidade in-finita da súa conciencia abandonada. Que facer con tanta capacidade? que facer con tanta potencia que é o noso pensamento? Cada vez máis hai problemas psicolóxicos, emocionais, psiquiátricos… porque non sabemos comprender a nosa identidade, non sabemos nin podemos arranxar esa famosa “morte do suxeito”… e como vamos a saber se non temos nin hábitos, nin disposicións, nin coordinacións… para facelo? como se vivimos cada vez máis illados, individualizados…? Traballar a subxectividade non vai ser sen embargo recuperar a identidade, non vai ser facer crecer, inflar, insuflar… o ego. Hai que ter coidado. Antes ben: trátase de chegar a unha perspectiva que poderiamos chamar a-subxectiva; na que o eu, o suxeito négase como tal, é dicir negase (a) como suxeito, máis sen negar o seu carácter subxectivo, é dicir, o seu carácter intencional: desexante. Traballar a subxectividade vén sendo pois traballar o desexo, e sen negalo, comprendelo, admitilo, desenvolvelo, potencialo… mais un desexo sen carencia, un desexo inmanente, sen obxecto; o cal resulta tan difícil na sociedade de consumo!! Neste aspecto tamén estamos de acordo coas pragmáticas desexantes que propoñen en liñas xerais Deleuze-Guattari.

O propio sistema consumista e os medios de comunicación esixen a aparición dunha aula de humanidades, deste laboratorio: cada vez estamos máis expostos á imaxe e á súa seducción. Cada vez máis o noso carácter, a nosas decisións, a nosa integridade está influída, influenciada… De non tomares o coñecemento e a pedagoxía unha posición seria e competente no asunto, as cousas iranse cada vez máis das nosas maos. O resultado: unha sociedade escindida; profundamente esquizofrénica. Unha sociedade na que os valores que se dan na escola e nos centros educativos son contradictorios, case contrarios e antagónicos aos que se ven nos medios de comunicación e na televisión. Ao marxe de que en ambolos dous lados cabe atopar cousas atinadas e cousas equivocadas, quero dicir, tanto na televisión como na educación e na pedagoxía, o que non cabe é que a sociedade viva nesta polaridade fundamental respecto a súa formación. Porque precisamente ao non estar conciliada unha cousa coa outra (televisión e ensinanza, educación) óptanse por camiños diferentes cada unha delas, e a situación tende a polarizarse: polarízase. Así queda a beatitude, a norma hiperestricta, a moralina, etc. para a escola. E por outra banda, a insolencia, a burla, a ironía… como recursos en exclusiva da sociedade do espectáculo. Mais ambos poden colaborar; sempre e cando haxa un bo camiño que percorrer, un bo acople… que será finalmente o que decida esta situación e problema grandísimo, intolerable para calquera sociedade ao rachar, dividir o seu fundamento formativo dende a base. Con todo, de inclinarse por unha banda: habería que inclinarse polo apoio á educación e á pedagoxía. todo o que sexa pedagóxico e educativo é lexímito, teña a forma que teña. A invasión dos mass media é ilexítima por si e tan só vale na medida en que colabore a…

A raíz disto temos que reinterpretar de novo na nosa sociedade os valores do actual e do virtual: estes medios de comunicación cos que contamos fan gala dunha todopoderosa actualidade e obxectividade de cára aos feitos: ao acontecemento. Máis o acontecemento está alén do actual, non se deixa reducir a tal. Na medida en que así o facemos cambiamos poder por dominio, e de feito así nos acontece, no mundo enteiro. O dominio dos telexornais e a súa visión reduccionista do acontecemento como actualidade constriñe e estratifica o presente, expandendo unha visión do mesmo por todo o mundo, con pequenas diferenzas, configurase o chamado pensamento único. Máis existen diversidade de puntos de vista sobre cada acontecemento; infinitos por definición. Tentar apropiarse do mesmo: é cuestión de dominio, xa non de poder, nun sentido positivo, do mesmo. Trátase de imperialismo: da imaxe e do tempo, ao apropiarse un pequeno grupo, ao fin e ao cabo, dunha soa perspectiva destas dúas variables: a da imaxe e a do tempo. Nembargantes, estes recursos de nova xeración: o vídeo, a gravación, os medios de comunicación… poden e deben neste senso situarse na perspectiva da virtualidade: renunciar por principio á perspectiva do acto e profundizar por tanto na perspectiva. A televisión e a imaxe, a gravación como modo de traballar a subxectividade, cara unha a-subxectividade do acontecemento. Que nos faga, nos obrigue a saírnos dos nosos prexuízos, das nosas posicións previas con respecto a certos asuntos… Traballar neste sentido é preciso, para liberar incluso o noso inconsciente tal e como xa viran os surrealistas e Artaud como posibilidades do cinema. Claro que para isto, ten que rematarse, disolverse tamén o monopolio destes medios, e darse por fin unha televisión por internet: horizontal, popular, non-mercadotécnica…

En definitiva: trátase de traballar e desenvolver as calidades cerebrais referidas comunmente ao hemisferio dereito. Aínda que sabemos que esta división de calidades non é estricta, nin predeterminada nesta forma… si que hai unha polaridade de funciones e unha serie de actividades que se estimulan entre si e se poden agrupar desta maneira. Estimular a espacialidade, a simultaneidade, a sensibilidade, a emotividade, o sintético… en vez de o lineal, o analítico, o serial… É fundamental para desenvolver seres humanos máis íntegros, máis conectados co seu corpo a través da sensibilidade, a espacialidade, seres humanos máis intuitivos, que saiban sobrevivir máis na incertidume, no relativo, máis espontáneos e creativos; pois son estas ferramentas e recursos fundamentais para sobrevivir na nova era que nos chega e que xa está aquí: o novo paradigma sen doutrinas nin tradicións, o novo paradigma postmoderno e quen sabe qué máis… De feito o desenvolvemento deste conxunto de calidades haberá de darnos tamén unha mellor comprensión do destino: en tanto que capacidade sintética e intuitiva, referida ao valor. Evidentemente, non nun sentido predeterminista, medieval… senón nun novo sentido no que destino e liberdade se atopan e se abrazan…

Quizáis a máis profunda e poderosa raíz da nosa cultura grega non sexa nin a técnica (techné), nin a política (polis) ou democracia, senón a traxedia e o teatro: a música e a súa catarsis como o modo no que verdadeiramente roubarlle un plan ao dominio dos deuses, das relixións, ao dominio transcendental… O teatro e a traxedia formaban un plan in-manente no que o pathos e por tanto esas calidades cerebrais das que estamos a falar se traballaban propiamente, fóra do dominio xerárquico e exclusivo dunha doutrina relixiosa concreta. Por un instante xurdiu a traxedia: como xogo do destino, no que a vontade individual, subxectiva, quedaba ex-posta e des-pertenecida a si mesma, estraña a si mesma. Había logo un xogo orixinario, un quefacer orixinario, xerminal, unha ciencia embrionaria aínda, do que agora se propón… e que co tempo apenas avanzou un ápice. Si: quizais as óperas que xorden na modernidade son o novo exemplo, o novo intento dese espazo total das paixóns e das subxectividades, ese ámbito no que as artes se confabulan, entretecen un mesmo propósito que vai por elo alén do representativo e chegan, se cabe, ao alma, e ao social mesmo, arrinconan a actualidade e son por iso mesmo todo virtualidade… E cómo non o intento de Wagner, a súa proposta da obra de arte total que tanto entusiasmou nun principio ao Nietzsche de O nacemento da traxedia… I é que certamente, a música para os gregos o era todo: quero dicir, non era o son, senón a inspiración en si mesma; entre poesía, música, filosofía incluso, danza… todo elo era música. Nós, chegados a día de hoxe, temos todo isto segmentado, separado, individualizado, cada unha por unha banda trata de falar unha linguaxe, representar o que máis ben é un todo sintético: a creatividade, a expresión… Non en van a capacidade sintética e de totalidade forma parte deste grupo de calidades das que falamos “en contra” das calidades da linguaxe serial… Mais entón chega a performance contemporánea, como un novo ámbito de interdisciplinariedade das artes, e de todo tipo de recursos, onde, a diferencia da ópera wagneriana, deixa de haber unha intención unitaria de comunicación. A performance está dominada pola fragmentación, e a súa síntese e interdisciplinariedade non chega a ser representativa, máis ben todo o contrario, trata de evitar esa representación, esa posíbel unidade de sentido predeterminada… A performance se move tanto no sentido como no no-sentido ou sensentido. A performance non dá unha visión pechada do que quere dicir; a performance non quere dicir; instala, ocupa, habita, reterritorializa, poboa… Trátase dunha maneira de estar-no-mundo; que quere achegarse á autenticidade. É un novo tecido interdisciplinar onde os recursos artísticos son empregados, non en si mesmos, senón nun conxunto que se amosa, e que incluso, se usa, a súa vez… Non é raro ver nas performance, na arte contemporánea en xeral, cada vez máis a chamada ao público, ao espectador, a integralo na obra, a desfacer e de-construír por iso a obra, como unidade de sentido exclusiva, que xa non se quere, que se rexeita…

Quizais o cine xa fixo en certa medida esta integración das artes; o cine integrou o son e a música, a palabra e o guión, a imaxe e a cor.. nun mesmo formato. Parece case a obra de arte total, un medio absoluto de expresión… Sen embargo, aínda, tal como o entendemos, non saíu da representación. Está preso da actualidade, de amosar unha escena, e non libera por iso a perspectiva todo o que puidera. De feito, se liberase a perspectiva totalmente, tal como podería, deixaría de ser unívoca (unidireccional?) a nosa relación coa pantalla e a súa imaxe: deixaría de ser exclusiva, a maneira nosa de relacionarnos coa mesma, e pasaría a ser múltiple, polivalente, variada… aínda que tamén in-clusiva. Isto é, na medida en que asistimos ao cine e estamos obrigados, como na caverna de Platón, a mirar de fronte a imaxe, a recibila tan solo, como unha información audiovisual que o cerebro (hemisferio esquerdo!) ten que procesar, linealmente… pois non cabe liberación entón das nosas paixóns, non cabe unha integración desa imaxe, dese plan, na dimensión do espazo, na corporalidade, non cabe unha vivencia, unha investigación e un traballo do pathos, patolóxico… Por iso o cine desemboca coherentemente na performance: na vídeo-instalación, na que a gravación e a perspectiva adquiren un novo valor; adquiren unha concreta posición no todo, nun espazo descentralizado no que eu me podo comportar de diferentes (infinitas) maneiras fronte a esa imaxe. Podo darlle entón ao acontecemento que nela se manifesta e a súa perspectiva, a importancia que eu desexo; podo desexar en si mesmo, sen obxecto, ante un acontecer que é común, colectivo, intersubxectivo, social… A gravación entón non domina a mente do espectador, non se lle impón… pois no cine habitual aínda que o espectador pode pensar o que queira… sempre ten que… pensar; analizar. Non pode berrar, moverse, desexar, sobrepoñerse, sobrevoar… o acontecemento da gravación, non pode facer máis importante o seu “visionado” (theoría) que o da pantalla, quedamos recluidos, subordinados, dominados…

Ademais as artes contemporáneas amósanse cada vez máis pedagóxicas. A pintura contemporánea parece ensinarnos cada vez máis qué é pintar, qué é un trazo, en si mesmo, non para representar nada. Vemos o feito de pintar en si mesmo: qué queren dicir a combinación das cores, qué quere dicir o releve dos pigmentos… e todo iso non como un querer dicir algo, senón como un expresarse en si mesmo que nos achega a o emprego que destes materiais faría un neno, sen intención analítica de linguaxe, tan só con motivación plástica-desexante, sintético-expresiva… Ou mesmo a intención sintética e desexante que podería ter un home primitivo, cando pintaba as súas pinturas rupestres nas covas en relación co seu instinto máis básico de supervivencia… Así a música contemporánea electroacústica ensínanos a escoitar de novo: sons e xa non musica harmoniosa. Ensínanos calidades de sons, texturas de sons, moitos deles sacados tamén da natureza ou de instantes inconscientes das nosas vidas. Traen á superficie os sons máis ocultos e os limpan para que volvamos sobre eles, para que aprendamos o que nos rodea: o dito, unha labor pedagóxica e educativa para o oído. Outro tanto pasa coa danza contemporánea: os seus movementos a maioría das veces sacados da natureza, doutros animais, favorece sempre o espontáneo e traballa unha enerxía, unha vitalidade de movemento que disolve as formas protocolares ás que estamos acostumados e crea no seu lugar novas e interesantes alternativas que as veces tampouco teñen nada que ver coa natureza tal como a entendemos senón que exploran e reinventan as nosas posibilidades sen pautas, sobre o descoñecido. Resulta tamén unha maneira, moitas veces moi básica, de aprender a moverse, onde moitas veces, o máis difícil, como no caso da pintura e da música, é desfacerse dos malos hábitos, e aprender a aproveitar os nosos recursos humanos e a nos intelixencia para facer algo novo, para devir algo novo…

Por último, un novo elemento se engade á emerxencia deste Laboratorio das Humanidades. Trátase do elemento da Internet e a web, no seu conxunto. Rede de información, rede de contidos, a Internet permite desbancar por fin o dominio do libro, grande relato, como unidade de sentido e permite un acceso horizontal e interactivo ao texto, que deixa de imporse sobre o usuario. Sobre todo coas web 2.0 a intervención e manifestación do usuario vénse facendo fundamental para o contido da páxina; e case é xa tan importante o que se comenta sobre un texto que o propio texto; e desta maneira: onde queda o dominio do grande relato? Non se disolve nun entramado no que o dicir, o logos, se contrapón a comentarios, anotacións, referencias, links, imaxes, vídeos, etc.? Non acontece desta maneira o combate e a victoria sobre o logocentrismo da tradición e nos desfacemos entón da imposición absoluta do significado, da intención do autor, do despotismo dunha subxectividade…? Sen embargo, o espazo web non deixa de estar composto de subxectividades: agora ben, multiplicadas, ad infinitum; coa intervención popular e digamos que democratizada nos contidos web, a información se poboa e se fai desbordar a perspectiva única, o pensamento único. Xa ninguén, en principio, ten o control do que se di e do que se pensa. Hai de feito unha rede de influencias, no que a opinión (doxa! en grego) xoga un papel fundamental, orixinario, na valoración, conservación e difusión dos contidos. É dicir, estamos nun momento no que a través das tecnoloxías recuperamos, case sen darnos conta, un instante fundamental da Grecia clásica: a posibilidade do debate e do foro, unha nova ágora, se cabe máis horizontal e inmanente ao popular do que era naqueles tempos aristocráticos, en definitiva. (Certo que hoxe tampouco pode acceder todo o mundo á computadora e a Internet…). Incluso, alén das proprias concepcións gregas da democracia, este modo de foro na web é máis profundo, porque é estructural e sustentado na verdadeira rede indomábel que é a Internet, permite sempre a fuxida e desestratificación dunha orde ríxida do saber que se puidera impor… Quero dicir; na rede contan todo tipo de opinións, doxas, moitas veces sen ter que pasar por racionais… Contan as imaxes, os simulacros… ou podemos facer que conten, como parte constitutiva da realidade, da nosa perspectiva. Superamos entón, ou ampliamos, a perspectiva grega, que tende ao exclusivamente racional, e podemos optar por incluir a razón nunha zona ampliada, amplificada pola opinión, o comentario, a imaxe, o vídeo… calidades do hemisferio dereito como víamos ao principio, calidades sintéticas, que levan a desatar a potencia para-dóxica da razón, alén por tanto da tendencia do racionalismo grego. Cumpriríase entón o que nos di Deleuze: paradoxo da razón = potencia do pensamento; descentralización do logos e desbordamento doutra serie de razóns.

En xeral, estas son razóns que defenden unha aula de humanidades, un Laboratorio, que cómpre instalar xa nos nosos centros e plans de ensino desde xoves, pola saúde e integridade dunha sociedade e todo un mundo e un sistema, que se está a mover xa, dende hai certo tempo, na voráxine mesma do non-sentido e non-propósito, alimentando as súas propias bestas, ás bestas que nos devorarán… de non sanear e pechar o baleiro que separa a educación do espectáculo. Vínculo ao que estamos chamados…